Begeleidend artikel in Realmag #3 (tijdschrift hier te koop: www.realmag.nl/shop/realmag-3/)

Groen gras klinkt in de toonaard C, het roze rompertje van een baby exact een halve toon hoger en met het licht uit produceert het donker een Gis of F. Voordat u het oor te luister legt op het gazon moet u wel weten: deze tonen liggen zo’n veertig octaven hoger dan de muziek die we luisteren. Ver buiten onze gehoorafstand dus. Er bestaat een sterke relatie tussen geluid en kleur; een speeltuin voor muzikanten en natuurkundigen! Voor Realmag componeerde ik met zwart, wit en alle tinten grijs.

Voor veel muzikanten is deze relatie tussen kleur en geluid niets nieuws. Wagner, Liszt, Chopin, Debussy en, eigentijdser, Pharell Williams en Aphex Twin, ervaren chromestesie. Het is een bijvangst binnen het autistische spectrum, waarbij elke toon een specifieke kleurassociatie oproept.

Een natuurkundige benadering levert hele andere noten en kleuren op. De meest gangbare theorie is van Newton, uit zijn boek ‘Opticks’ uit 1704. Geluid drukken we uit in frequentie en licht in golflengte. Toch zijn beide te vergelijken omdat ze uit golven bestaan, alleen zijn de golven van licht veel korter. Maak je de golven van een hoorbare toon nét zo kort, dus bijvoorbeeld door een middelste C van een piano met veertig octaven te verhogen, golft hij in perfecte harmonie met het patroon van… de kleur groen! Zwart is veelzijdig en kan variëren tussen Gis, Fis en F.

Voor de editie zwart/wit van Realmag zocht ik een wijze om zwart, wit en álle grijstinten ertussenin (dat zijn er overigens veel meer dan vijftig) om te zetten in een compositie. Als improvisatie-muzikant zocht ik een manier van componeren die houvast biedt, maar voldoende vrijheid geeft om te ‘schilderen’ in het moment. Immers: als je verf mengt krijg je ook niet altijd exact dezelfde kleur geel. Voor het stuk zwart-wit keek ik daarom naar een kleurnotering die nog niet bestond in de tijd van Newton: webkleuren, ofwel html-codes.

De codes die zwart, wit en grijs weergeven, bestaan uit letters en cijfers. Het westerse toonstelsel kent de tonen A tot en met G. De kleurcodes blijven hier trouw aan, want geen van de gekozen tinten kent een letter in het alfabet hoger dan G. De cijfers in de kleurcode geven het interval weer. Zo is F2F2F2 de html-code voor een zeer lichte grijstint. In het stuk betekent het dat daar geïmproviseerd wordt rondom de toon F, met intervallen van een sekunde, oftewel een hele nootafstand.

De fantastische tegenpolen die zwart en wit vertegenwoordigen dicteren al snel de vorm: een duet, waarin beide stemmen naar elkaar toe bewegen en steeds harmonieuzer worden. De ene stem speelt van zwart naar wit, de andere reist andersom. In het perfecte grijs ontmoeten ze elkaar.

Omdat twee instrumenten nooit exact hetzelfde zijn, is perfecte harmonie onbereikbaar. Zelfs als beide stemmen dezelfde kleurcode spelen, beïnvloedt de menselijke factor, waarbij snaren worden ingedrukt, aangeslagen en verbogen, altijd licht de toon. Nét zoals een tweede partij van dezelfde gemengde verfkleuren ook nooit hetzelfde is. De perfecte balans tussen zwart en wit bestaat niet: de twee bliven altijd in strijd.

- Stef Brans -